Son yıllarda tek çocuklu ailelerin sayısında artış gözlenmektedir. Peki tek çocuk olmanın avantajları, dezavantajları nelerdir?
Kardeşi olmayan tek çocukların dezavantajlı olduğunu düşünenlerin yanında, bunun pek önemli olmadığını ve tek çocuk olmanın anne-babanın daha fazla ilgi göstermesi ve zaman ayırması gibi bir çok başka avantajları olduğunu düşünenler var.
Tek çocuk sahibi olmak anne-babanın seçimi olabileceği gibi, eşlerden birinin vefatı gibi elde olmayan şartların bir sonucu da olabilir. Tek çocuk olmanın avantaj ve dezavantajları konusunda pek çok tartışma olmasına rağmen, aslında her iki görüşün de tamamıyla haklı olduğunu gösteren bir kanıt mevcut değildir.
Tek çocuklarla ilgili yaygın inanışlar
Tek çocuklarla ilgili yaygın inanışlardan biri, şımarık ve bencil olacakları ve başka çocuklarla bir araya geldiklerinde kendilerini savunmayı bilemeyeceklerdir. Ancak bu görüşü destekleyen hiçbir kanıt olmadığı gibi, güncel araştırmalar tek çocuklarla, kardeşleri olan çocuklar arasında bu açılardan çok az farklar olduğunu ortaya koymaktadır.
Tek çocuklarla ilgili bazı araştırmalar
Son yıllarda tek çocuklu ailelerin sayısının hızla artmasıyla birlikte, tek çocukları, kardeşi olan çocuklarla veya çok çocuklu ailelerin en büyük çocukları ile kıyaslayan bir çok araştırma yapılmıştır.
Bu araştırmalar, tek çocukların akademik başarı motivasyonun yüksek, özgüvenlerinin güçlü olduğunu ve anne-babaları ile ilişkilerinin daha iyi olduğunu ortaya koymuştur.
Tek çocukların paylaşma, popülerlik, liderlik, bağımsızlık ve kaygı düzeyleri açısından da geniş aile çocukları ile benzerlik gösterdiği görülmüştür.
Yine araştırmalar tek çocukların sözel gelişim açısından daha ileri olabileceğini, eğitim hayatında daha başarılı olabileceğini ve kendi işini kendi yapmayı ve yalnız başına birşeyler yapmaktan hoşlanmayı öğrenebildiklerini göstermiştir.
Araştırmalar tek çocuk olmanın olumsuz yönünün ise, tek çocukların başka çocuklarla bağlantı kurmakta ve saldırganlıklarını kontrol etmekte zaman zaman zorlanmaları olduğunu göstermiştir.
Öte yandan, yalnızlık ve sessizlikten zevk almaları, kalabalık evlerdeki karmaşadan uzak bir ortamda yaşamaları, kitap okumak gibi tek başına yapabilecekleri aktivitelere yönelmeleri ve anne-babanın ilgisinin bölünmemesi de tek çocukların avantajları olarak görülmüştür.
Ancak bu araştırmalara bakarak her bir çocuğun nasıl bir karaktere sahip olacağını söylemek olanaksızdır. Çocukların mizaçları büyük farklılıklar gösterir (örneğin bazıları utangaçtır, bazıları kendine güvenlidir). Ayrıca bazı evler kalabalık olmadığı halde gürültülü olabileceği gibi, kalabalık bazı evler de son derece sakin olabilir.
Aile ortamı tek ya da çok çocuk olmasından daha önemli
Bazı aile ortamları çocukları diğer şeylerden çok daha fazla etkiler.
İstismar ve kavgaların olduğu bir aile ortamında kardeşlerinden destek ve rahatlama bulamayan tek çocuk yetişkinlerin tehditkar davranışları karşısında daha zayıf ve etkiye açık bir durumda kalır.
Anne-babanın birbiri ile geçinemediği ailelerde çocuk taraf tutmaya zorlanabilir ve bu da çocuk açısından zor bir durumdur.
Aile ortamında sorunların yaşanıyor olması halinde tek çocukların dışarıdan destek alabilmesi özellikle önemli olur.
Aile içi ilişkilerin iyi olması halinde tek çocuk, sorumluluk alan büyük çocuk ile evin en küçüğü olan bebeğin rolü gibi farklı rolleri kendi ruh durumuna göre seçebilir.
Anne babanın ayrılması durumunda çocuk bir ebeveynin ailesinde tek çocuk olurken, diğer ebeveynin ailesinde kız ve erkek kardeşleri olabilir. Bu durum çocuk için her iki dünyanın da iyi yönlerini yaşamak anlamına gelebileceği gibi bir aileden diğerine geçişte uyum sağlaması için daha fazla destek gösterilmesini de gerektirebilir.
Ne yapabilirsiniz?
Çocukların okula başlamadan önce başka çocuklarla paylaşmayı ve etkileşimde bulunmayı öğrenmeleri önemlidir. Bu açıdan:
- Kreş veya ana sınıfına devam etmesi faydalı olur.
- Çocuğunuzun “ev ortamında” etkileşimde bulunmayı öğrenmesi için başka çocukları evinize davet edebilirsiniz.
- Çocuğunuz başkaları ile baş etmekte zorlanıyorsa, önce tek bir çocukla ilişkisini teşvik edip, daha sonra bu ilişkiyi başka çocukları da kapsayacak şekilde genişletmeyi düşünebilirsiniz. Çocuğunuza başka çocuklarla bağlantı kurmak için yöntemler bulmasında yardımcı olmalısınız.
- Tatil için çocuğunuzun arkadaşlıklar kurabileceği yerleri tercih edin. Ayrıca çocukları olan başka ailelerle bir araya gelerek ortak tatil planlayabilirsiniz.
- Bazı çocuklar kitap okuma ya da resim yapmak gibi tek başına aktivitelerden hoşlanabilirler. Bazıları ise doğal yapısı gereği daha sosyal bir yapıya sahip olabilir ve başka çocuklarla daha sık temas kurmasını sağlamanız gerekebilir.
Tek çocuk anne-babalarının mutlu orta yolu bulması
Tek çocuk anne babalarının sergilediği iki aşırı uçta yer alan tutumların arasında sağlıklı ve mutlu bir orta yol bulunabilir.
Örneğin anne babanın yaşamının tek odak noktasının tek çocuk olması bir aşırı uçta ve tek çocuğun anne-babasının geç saatlere kadar çalışan, yoğun sosyal yaşamları olan ve hiç evde bulunamayan kişiler olması diğer aşırı uçta yer alır.
Sağlıklı ve mutlu orta yol ise anne-babanın kendi hayatını da yaşadığı, sadece çocuğa yaslanmadığı, ancak çocuk ile kaliteli zaman geçirdiği ve mutlu bir ilişki kurduğu dengeli bir yapıdır.
Bazı sorunlar ve öneriler
Tek çocukların anne-babaları çocuklarından ayrılmakta ve çocuk büyüdükçe yaşına uygun bağımsızlığı tanımakta zorlanabilirler. Bu durumun farkında olabilmek için çocuğunuza yakın yaşta çocukları olan ailelerle kendinizi kıyaslayabilirsiniz. Ayrıca, kendinize ait, özel ilgi alanlarınızın olmasını da mutlaka sağlayın.
Bunun yanında, çocuğa daha iyi olanaklar ve fırsatlar sunabilmek amacıyla tek çocuk sahibi olmaya karar veren anne babalar çocuğa aşırı beklenti yüklemekten kaçınmalıdırlar. Bu durum siz farkında olmadan da yaşanabilir.
Çocuğunuzun kendisini olduğu gibi sevdiğinizi ve değer verdiğinizi anladığından emin olun ve mantıken başarabileceğinden daha fazlasını beklediğiniz hissine kapılmamasını sağlayın. Bu gibi durumlarda çocuğunuz için gerçekçi olanı değerlendirmek amacıyla öğretmenlerinden de fikir alabilirsiniz.
Unutmayın
Tek çocuk olmak bir dezavantaj değil bir realitedir. Tek çocuk olan bazı çocuklar çok mutlu olabilir, bazıları sorunlar yaşayabilir ama unutmayın ki aynı şey geniş ailelerde yetişen çocuklar için de geçerlidir. Kimin mutlu, kimin mutsuz olacağını önceden bilmek olanaksızdır.
Paylaşma, şefkat ve başkalarının ihtiyaçlarına karşı duyarlılık gibi özellikler kaç kardeşe sahip olduğuna değil, sizin ona öğrettiklerinize bağlıdır. Ayrıca günümüzde ekonomik durum, zaman sıkıntısı, anne-babanın her ikisinin de çalışması ve ileri yaşlarda aile kuranların sayısının artması çocuğunuzun “bağlantı kurabileceği” çok sayıda tek çocukla bir arada olacağı, yani sosyal ortamlarda “tek kalmayacağı” anlamına da gelir.
Tek çocuk anne-babası olarak aşırı korumacılıktan ve çocuğun yaşamının her alanına müdahale etmekten kaçının.
Çocuğunuzun tek çocuk olmasını takıntı haline getirmeyin. Özellikle kalabalık ailelerde yetişen anne-babaların, çocuklarının kardeşi olmamasını sürekli gündem konusu etmeleri, çocuğun kendini bir eksiklik duygusu yaşamak zorunda hissetmesine yol açabilir.
Hiç kimsenin tek çocuk kararınızdan dolayı kendinizi suçlu hissettirmesine izin vermeyin. Rahatlayın ve “eşsiz” çocuğunuzun keyfini çıkarın.
Kardeşi olmayan tek çocukların dezavantajlı olduğunu düşünenlerin yanında, bunun pek önemli olmadığını ve tek çocuk olmanın anne-babanın daha fazla ilgi göstermesi ve zaman ayırması gibi bir çok başka avantajları olduğunu düşünenler var.
Tek çocuk sahibi olmak anne-babanın seçimi olabileceği gibi, eşlerden birinin vefatı gibi elde olmayan şartların bir sonucu da olabilir. Tek çocuk olmanın avantaj ve dezavantajları konusunda pek çok tartışma olmasına rağmen, aslında her iki görüşün de tamamıyla haklı olduğunu gösteren bir kanıt mevcut değildir.
Tek çocuklarla ilgili yaygın inanışlar
Tek çocuklarla ilgili yaygın inanışlardan biri, şımarık ve bencil olacakları ve başka çocuklarla bir araya geldiklerinde kendilerini savunmayı bilemeyeceklerdir. Ancak bu görüşü destekleyen hiçbir kanıt olmadığı gibi, güncel araştırmalar tek çocuklarla, kardeşleri olan çocuklar arasında bu açılardan çok az farklar olduğunu ortaya koymaktadır.
Tek çocuklarla ilgili bazı araştırmalar
Son yıllarda tek çocuklu ailelerin sayısının hızla artmasıyla birlikte, tek çocukları, kardeşi olan çocuklarla veya çok çocuklu ailelerin en büyük çocukları ile kıyaslayan bir çok araştırma yapılmıştır.
Bu araştırmalar, tek çocukların akademik başarı motivasyonun yüksek, özgüvenlerinin güçlü olduğunu ve anne-babaları ile ilişkilerinin daha iyi olduğunu ortaya koymuştur.
Tek çocukların paylaşma, popülerlik, liderlik, bağımsızlık ve kaygı düzeyleri açısından da geniş aile çocukları ile benzerlik gösterdiği görülmüştür.
Yine araştırmalar tek çocukların sözel gelişim açısından daha ileri olabileceğini, eğitim hayatında daha başarılı olabileceğini ve kendi işini kendi yapmayı ve yalnız başına birşeyler yapmaktan hoşlanmayı öğrenebildiklerini göstermiştir.
Araştırmalar tek çocuk olmanın olumsuz yönünün ise, tek çocukların başka çocuklarla bağlantı kurmakta ve saldırganlıklarını kontrol etmekte zaman zaman zorlanmaları olduğunu göstermiştir.
Öte yandan, yalnızlık ve sessizlikten zevk almaları, kalabalık evlerdeki karmaşadan uzak bir ortamda yaşamaları, kitap okumak gibi tek başına yapabilecekleri aktivitelere yönelmeleri ve anne-babanın ilgisinin bölünmemesi de tek çocukların avantajları olarak görülmüştür.
Ancak bu araştırmalara bakarak her bir çocuğun nasıl bir karaktere sahip olacağını söylemek olanaksızdır. Çocukların mizaçları büyük farklılıklar gösterir (örneğin bazıları utangaçtır, bazıları kendine güvenlidir). Ayrıca bazı evler kalabalık olmadığı halde gürültülü olabileceği gibi, kalabalık bazı evler de son derece sakin olabilir.
Aile ortamı tek ya da çok çocuk olmasından daha önemli
Bazı aile ortamları çocukları diğer şeylerden çok daha fazla etkiler.
İstismar ve kavgaların olduğu bir aile ortamında kardeşlerinden destek ve rahatlama bulamayan tek çocuk yetişkinlerin tehditkar davranışları karşısında daha zayıf ve etkiye açık bir durumda kalır.
Anne-babanın birbiri ile geçinemediği ailelerde çocuk taraf tutmaya zorlanabilir ve bu da çocuk açısından zor bir durumdur.
Aile ortamında sorunların yaşanıyor olması halinde tek çocukların dışarıdan destek alabilmesi özellikle önemli olur.
Aile içi ilişkilerin iyi olması halinde tek çocuk, sorumluluk alan büyük çocuk ile evin en küçüğü olan bebeğin rolü gibi farklı rolleri kendi ruh durumuna göre seçebilir.
Anne babanın ayrılması durumunda çocuk bir ebeveynin ailesinde tek çocuk olurken, diğer ebeveynin ailesinde kız ve erkek kardeşleri olabilir. Bu durum çocuk için her iki dünyanın da iyi yönlerini yaşamak anlamına gelebileceği gibi bir aileden diğerine geçişte uyum sağlaması için daha fazla destek gösterilmesini de gerektirebilir.
Ne yapabilirsiniz?
Çocukların okula başlamadan önce başka çocuklarla paylaşmayı ve etkileşimde bulunmayı öğrenmeleri önemlidir. Bu açıdan:
- Kreş veya ana sınıfına devam etmesi faydalı olur.
- Çocuğunuzun “ev ortamında” etkileşimde bulunmayı öğrenmesi için başka çocukları evinize davet edebilirsiniz.
- Çocuğunuz başkaları ile baş etmekte zorlanıyorsa, önce tek bir çocukla ilişkisini teşvik edip, daha sonra bu ilişkiyi başka çocukları da kapsayacak şekilde genişletmeyi düşünebilirsiniz. Çocuğunuza başka çocuklarla bağlantı kurmak için yöntemler bulmasında yardımcı olmalısınız.
- Tatil için çocuğunuzun arkadaşlıklar kurabileceği yerleri tercih edin. Ayrıca çocukları olan başka ailelerle bir araya gelerek ortak tatil planlayabilirsiniz.
- Bazı çocuklar kitap okuma ya da resim yapmak gibi tek başına aktivitelerden hoşlanabilirler. Bazıları ise doğal yapısı gereği daha sosyal bir yapıya sahip olabilir ve başka çocuklarla daha sık temas kurmasını sağlamanız gerekebilir.
Tek çocuk anne-babalarının mutlu orta yolu bulması
Tek çocuk anne babalarının sergilediği iki aşırı uçta yer alan tutumların arasında sağlıklı ve mutlu bir orta yol bulunabilir.
Örneğin anne babanın yaşamının tek odak noktasının tek çocuk olması bir aşırı uçta ve tek çocuğun anne-babasının geç saatlere kadar çalışan, yoğun sosyal yaşamları olan ve hiç evde bulunamayan kişiler olması diğer aşırı uçta yer alır.
Sağlıklı ve mutlu orta yol ise anne-babanın kendi hayatını da yaşadığı, sadece çocuğa yaslanmadığı, ancak çocuk ile kaliteli zaman geçirdiği ve mutlu bir ilişki kurduğu dengeli bir yapıdır.
Bazı sorunlar ve öneriler
Tek çocukların anne-babaları çocuklarından ayrılmakta ve çocuk büyüdükçe yaşına uygun bağımsızlığı tanımakta zorlanabilirler. Bu durumun farkında olabilmek için çocuğunuza yakın yaşta çocukları olan ailelerle kendinizi kıyaslayabilirsiniz. Ayrıca, kendinize ait, özel ilgi alanlarınızın olmasını da mutlaka sağlayın.
Bunun yanında, çocuğa daha iyi olanaklar ve fırsatlar sunabilmek amacıyla tek çocuk sahibi olmaya karar veren anne babalar çocuğa aşırı beklenti yüklemekten kaçınmalıdırlar. Bu durum siz farkında olmadan da yaşanabilir.
Çocuğunuzun kendisini olduğu gibi sevdiğinizi ve değer verdiğinizi anladığından emin olun ve mantıken başarabileceğinden daha fazlasını beklediğiniz hissine kapılmamasını sağlayın. Bu gibi durumlarda çocuğunuz için gerçekçi olanı değerlendirmek amacıyla öğretmenlerinden de fikir alabilirsiniz.
Unutmayın
Tek çocuk olmak bir dezavantaj değil bir realitedir. Tek çocuk olan bazı çocuklar çok mutlu olabilir, bazıları sorunlar yaşayabilir ama unutmayın ki aynı şey geniş ailelerde yetişen çocuklar için de geçerlidir. Kimin mutlu, kimin mutsuz olacağını önceden bilmek olanaksızdır.
Paylaşma, şefkat ve başkalarının ihtiyaçlarına karşı duyarlılık gibi özellikler kaç kardeşe sahip olduğuna değil, sizin ona öğrettiklerinize bağlıdır. Ayrıca günümüzde ekonomik durum, zaman sıkıntısı, anne-babanın her ikisinin de çalışması ve ileri yaşlarda aile kuranların sayısının artması çocuğunuzun “bağlantı kurabileceği” çok sayıda tek çocukla bir arada olacağı, yani sosyal ortamlarda “tek kalmayacağı” anlamına da gelir.
Tek çocuk anne-babası olarak aşırı korumacılıktan ve çocuğun yaşamının her alanına müdahale etmekten kaçının.
Çocuğunuzun tek çocuk olmasını takıntı haline getirmeyin. Özellikle kalabalık ailelerde yetişen anne-babaların, çocuklarının kardeşi olmamasını sürekli gündem konusu etmeleri, çocuğun kendini bir eksiklik duygusu yaşamak zorunda hissetmesine yol açabilir.
Hiç kimsenin tek çocuk kararınızdan dolayı kendinizi suçlu hissettirmesine izin vermeyin. Rahatlayın ve “eşsiz” çocuğunuzun keyfini çıkarın.